Zapraszamy do zapoznania się z dokumentami pochodzącymi z końca XVIII i  z  połowy XIX wieku, odnalezionymi przez mieszkańca Załęża na swoim strychu. Jeden z nich to akt królewski stanowiący o pozostawieniu wiosek (m.in. Markuszki) przy lustracji krajowej, sporządzony 7 lutego 1838 roku w Bieczu na wniosek Radców, którym te wioski podlegały.

W tym czasie Załęże pozostawało w obrębie administracji zaboru austro – węgierskiego (Galicji), a wszelkie sprawy urzędowe były rozstrzygane w Bieczu.  Prezentujemy łaciński oryginał, jak i oficjalnie poświadczoną kopię w języku polskim.

Copia  Vidimata

Ex vidimata Copia et ex idiomate latina in polonium translata.

August trzeci z Bożey Łaski Króll Polski wielki Wódz litewski, Ruski, Pruski, Mazowiecki, Kijowski, Wołyński, Smoleńska, Lwowski, Podolski, Podlaski, Samoiski, Seweryjski, Czernichowski i Dziedziczny Wódz Saxonii, Xiąże i Elektor – Oznajmiamy niniejszym pismem naszym Komu na tym leży rozpowszechości i szczegolnosci  – Ze na zaniesione prośby do nas przez pewnych Radców  naszych; przy boku naszym zostających imieniem i na Stronę pracowitych poddanych całych Groma[d?] Wsiów, Markowszki, Zalesia Górzyce, Łężyny, y Brzyście, y Szan[owne]go Józefa Czyżowskiego we wsi Markuscze Młynarza do Starostwa Domowieckiego należących: Aby Tych przy Lustracji Krajowey a osobliwie przy ostatniej w Roku 1660 przy poborach [przy] tych Lustracjach wyszczególnionych [zostawić] i utrzymać raczyli, my – do którey prośby, jaka i sprawdiedliwey łaskawie przychylać się – Wspomniane Gromady i Młynarza w wyżey wysczególnionych Wsiach przy takich samych Poborach w Lustracyiach Krajowych a Osobliwie przy ostatniey wysczegolnionych zostawiamy, y utrzymujemy; Co wszystkim do wiadomości Komu na tym zalezy, a Osobliwie Urodzonemu Staroscie naszemu teraznieyszemu; i wczasie będącemu dopełnić rozkazujemy.  Chcemy, aby On te Gromady y Młynarza We Wsi Markószki przy wspomnianych Lustracyiach i Poborach, wtych wysczegolnionych utrzymał, aby niewinny od tych Gromad y Młynarza nie żądał, ani ważył się żądać, a ni ważyli zŁaski naszey.

Dla wiary niniejsze podpisem. Rąk naszych podpisane i pieczęcią Królewską stwierdzić rozkazaliśmy – Datum w sławe roku Pańskiego MD.CJC VII dia XVIII miesiąca Stycznia za Rządów naszych XXIV roku Króll August – Utrzymanie przy Lustracji Kraiowey a osobliwie od [ostatniey] 1660 Roku Gromad Wsiów do Starostwa Dem[bowieckiego] [należących]; Markuszka, Zalesie,…,[…], Łężyni i Brzyście; poborow[y] w tych Lustracyiach wysczególnionych Woyciech Rakowski[?] Czesnik Ziemi Warszawski pieczęci wielkiej Króllestwa Sekretarz  L.S: Działo się w grodzie Sandeckim „Terra S. in hostino ferti pacificati, onis Beatissima, Matros Maryia, roku 1787. Uiac [..] na osobiste przełożenie Prawowitych Wacława Mibus[…] i Maryianne Skickiego wciągnione – List Królewski utrzymuiący przy Lustracyiach  Krajowych Poddanych Wsiów w Starostwie Dębowieckim służący y dobrotliwie dany pod datą ich iak wyżey do Akt swych przyiąć w Kancelaryi Dom: Wielmożnego Jana Hrabiego w Końskim i Białoczowie i Małachowie Małachowski Naywyszy Kró[lle]stwa Kancellaryi Ostrołęckiey Bachniowskiey Starostwa pieczętowane

Col_______ta_______tum [Coltatum]

Et sua cum Copia in Cas Res Offo Circuravi Iustensi sub dia 19 Aprill : 833 vidimata et ex idiomate latina in polonicum translata de verbo ad verbum concordavi testor.

Dattum in Iurysdyctione Iudicios. D in Becz d: 7 ma Februarii 1835 Anno-

Thadeusz Rzeczecki

Justiciariusz

Oryginał w języku łacińskim:

Drugi dokument to „Dekret prowizjonalny”  sporządzony w języku polskim przez Komisarza Dukielskiego 23 lutego 1784 roku. Dukla była wówczas ważnym ośrodkiem politycznym i kulturalnym. Miasto było stolicą jednego z 18 cyrkułów; w 1779 roku wieloletni włodarz Dukli, rodzina Mniszchów, sprzedała miasto Józefowi Ossolińskiemu. Dekret rozstrzyga sporne kwestie, jakie wysunęli chłopi z wiosek należących do „Gromad Klucza Dęmbowieckiego”. Z dokumentu wynika, iż złożyli skargę na zarządcę tych wiosek, a dotyczyła ona m. in.  określenia długości odrabianej przez nich pańszczyzny, gratyfikacji za dodatkową pracę, szarwarków, kapłonów, określała również warunki zapłaty za dostarczany len i konopie.

Gromadom Klucza Dęmbowiekiego

Dekret Prowizjonalny

Na punkta uciążliwe od gromad do klucza Dęmbowiekiego należących Wsiów Zarzycze, Maysowa Łężyny Gorzyce Wola Dęmbowiecka Załęże Markuszka Łazy Brzyście podane przeciwko Panu swoiemu przez Komisyią Inkwirowane

Ferowany

Na pierwszy Punkt odstąpiły gromady Załęże y Łazy od Bonifikacji czyli nagrody Strarz daremnych od czasu Naywyższego Patentu który patent chociesz Stróżowie w autentycznych Inwęntarzach się znajdują onych od Państwa wymaganych na przyszły czas wcale skasował a to pod tą Kondycyią odstępnią nagrody ieżeli na po tym tey daremney Stróży przyniewolonymi nie będą y jeżeli za każda taką Strużą (któryby pretęndowana byłą dzień pracowity pieszy potrącony będzie (za dniową strużą dzień ieden pieszy a za nocną Strużą dzień drugi pieszy.

Także też y Wieś Mayscowa przez Komplenacyią z Państwem się ugodziła że za przeszło Żadnej Bonifikacji czyli nagrody od Państwa nie pretenduie dlatego że tosz Panstwo tym Poddanym w Browarze strużą odbywającym za ieden dzień y noc ieden tylko dzień pieszy a za dwa dni i dwie nocy albo dwa dni tylko piesze albo ieden tylko pociążny z krzywdą onychże potrącało ieżeli naprzyszły czas za Stróżą dniową żaden dzień a za Stróżą nocną drugi dzień pracowity potrącony będzie dlaczego tosz Państwo swojemu Przyrzeczeniu

Czyli Sporzyć …. Nienaruszenie…. Powinno azeby przez […] strużami […] Odbywającemu jeden[…] był potrącony […]

Gdyby albowiem Poddany Stróżą odprawiał od schodu słońca do zachodu w lecie w którym czasie dzień większy zaś noc krótsza a przecudnym sposobem zaś w zimie gdzie dzień krótszy a Noc dłusza krzywdę by ponosił a tak to państwo w tey mierze ten porządek będzie obserwowało ażeby Poddanemu Strużowi przez godzin dwanaście strużą odbywającemu zawsze dzień był potrącony pieszy a zaś pod niechybną Bonifikacyią czyli nagrodą podług Naywyszego Patentu żadnego Poddanego do daremney struże przyniewalać nie może.

Na drugi Punkt względem zaś dni szarwarki nazwanych które do tych czas każdy grąnt posiadający odbywał szesnaście te dni będą powinni odbywać arz do przyszłey Urbaryi poniewasz na Roskaz Naywyszego Gubernium dnia 20 lutego 1774 dla tego Kommisyja Grąntowa ordynowana byłą a ta sama przez reskrypt dnia 22 Nowembra 1774 na Uzalenia gromad do […] Rozkazana była a poniewasz odbywanie tych dni 16 szarwarki Albo inaczy Powaby nazwanych Inwentarzami y Lustracyiami utwierdzone są te dni Poddani y na przyszły czas powinni odbywać tosz Prowizoryum albo tęn Dekret od Naywyszego Gubernium przez Dekret 12 Augusta 1775 także przez Konfes albo zasiadanie w sprawach skarbowych pod dniem 27 Januaryi 1777 we wszystkich aprobowany był tęmusz Gromady zadosyć niechaj czynią.

Na trzeci Punkt Jedną sztukę poddani według oddanego Inwentarza y Lustracyi w Roku 1765 przędzę powinni tey tedy obligacyi w przyszłym czasie zadosyć czynić powinni. Jeżeliby zaś Państwo tym Poddanym więcej sztuk przędze dało y od każdej sztuki onym po złotemu płacić chcialo to ynaczey bydz nie może tylko przez dobrowolną kompozycią czyli ugodę między Panem y Poddanymi a zaś że same Gromad […] protokułu że w tych mieyscach nie wiecej […] sztuki iak złoty […] żadney nagrody […]

[…] przyniewalane poniewasz niemożna przyniewalać Gromad do tych rzeczy które się nie znajdują w autentycznych inwentarzach albo które są skasowane po tym przez Rozkaz publiczny y które mają utwierdzone Inwentarzami.

Na czwarty Punkt Mocą Konsygnacji albo mandatu ieżeli Ci poddani będą na dalsze drogi wysłani powinna onym bydź nadgroda uczyniona czyli to płaca dana y na przyszły czas trzeba zachować Mandat generalny dnia 3 Junii 1781 a poniewasz Posesor arendowy nie Dziedzic Wieś Załęże trzyma tego Regresu czyli upominku swoiego u Dziedzica szukać będzie.

Na piąty Punkt według Lustracyi y Inwentarza Poddani cały dzień powinni robisz a nie puł dnia iak oni chcą a tym bardziej że cisz sami Poddani zeznają że iusz od lat 29 po całym dniu robią a że żaden trzedniowego pańskiego w tygodniu nie robił.

Na szósty Punkt niesprawiedliwa rzecz była że Państwo do Woyta posyłało po groszy 15 na skupowanie kapłonów a gromady musiały drożej kupować a zatym szkodę y krzywdę czyniło Poddanym Sprawiedliwa by rzecz była a żeby Państwo tę krzywdę nadgrodziło poniewasz jednak Poddani żadnej nagrody za przeszłą krzywdę nie żądają na przyszły czas potrzeba ażeby Państwo kapłony gdzie chce kupowało y iak się będzie mogło zgodzić.

Na siódmy Punkt żaden Poddany który dni swoje odbył przyniewolony bydż nie może a żeby za groszy puł osma w ogrodzie robił lecz potrzeba naiąć robotników tę kompozycyią trzeba zachować ściśle.

Na ósmy Punkt Państwu się surowo nakazuje a żeby w dawaniu lnu y konopii ten porządek zachowało aby w przytomności niektórych starszych z każdej Gromady na to umyślnie wybranych była waga obrana z których wag iedna we dworze a druga u Woyta bydz powinna y len ten albo konopie były ważone y na probę dane do przędziwa a po przędzeniu Ci starsi do Dworu przybędą a tam w przytomności Gromad próbę tegoż przędziwa uczynić według tej próby len albo konopie…… będą do przędzenia a żeby […]

Się nie żalić w przytomności tych starszych ieżeli gorszy materiał wziąłby poniewasz chociasz na iednym polu len albo konopie są siane omyłka bydź może a tam Państwo powinno sprawiedliwą Wagę dawać a ieżliby się uskarżał Poddany na wagę wtedy mierze powinna być waga a ieżeli się pokaże sprawiwa rzecz powinno będzie Państwo dodać przędziwa.

Kturemu Dekretowi Prowizionalnemu we wszystkim trzeba zadosyć czynić ieżeliby zaś strony chciały do Naywyszego Gubernium apelować to się powinno dziać formą y sposobem w mandacie wy padłym dniu […] 1781

Dano w Dukli 23 lutego Roku 1784

Ex Office Capilaneali Duklensis

Krasoni Commisarz

Dokumenty te, będące w posiadaniu Ochotniczej Straży Pożarnej w Załężu, zostały poddane gruntownej konserwacji i zabezpieczone. Za ich udostępnienie dziękujemy Panu Stanisławowi Zole oraz Pani Irenie Kurcz.

Polecamy także interaktywną mapę historyczną Polski, gdzie można prześledzić, jak zmieniało się terytorium naszego kraju na przestrzeni wieków:

Interaktywna Mapa Historyczna Polski